تاریخچه ماه شناسی

تصورات باستانی

برخی از اجداد ما بر این باور بودند که ماه یک کاسه واژگون آتش است. برخی دیگر فکر می کردند که ماه آینه بزرگی است که خشکی ها و دریاهای زمین را نشان می دهد. فیلسوفان یونان باستان متوجه شده بودند که ماه کره ای است که حول زمین درگردش است، آنها همچنین می دانستند که نور ماه بازتابی از نور خورشید است.
برخی از فلاسفه یونان بر این باور بودند که ماه دنیایی بسیار شبیه به زمین است. در حدود100سال پس از میلاد مسیح، پلوتارک، نویسنده یونانی، اشاره نمود که مردم در ماه زندگی می کرده اند. یونانیها همچنین آشکارا بر این باور بودند که نواحی تاریک ماه دریاها و نواحی روشن ماه خشکیهای ماه می باشند.
در سال150پس از میلاد مسیح، بطلیموس، ستاره شناس یونانی که در اسکندریه مصر زندگی می کرد اعلام نمود که ماه نزدیک ترین همسایه زمین در فضا است. او فکر می کرد که ماه و خورشید هردو به دور زمین در گردشند. دیدگاهای بطلیموس تا1300سال به قوت خود باقی ماندند. اما در اویل قرن16، ستاره شناس لهستانی، نیکولاس کوپرنیک، دیدگاه درست را عرضه کرد: زمین و دیگر سیارات دور خورشید حرکت می کنند و ماه حول زمین در گردش است.

مشاهده اولیه با تلسکوپ

گالیله، ستاره شناس و فیزیکدان ایتالیایی نخستین بیانیه علمی درباره ماه بر اساس مشاهدات انجام شده با تلسکوپ را نوشت. در سال1609، گالیله سطحی ناهموار و کوهستانی را تشریح کرد. بیانات او با باورهای رایج تفاوت داشت. گالیله متذکر شد که مناطق روشن، مناطق ناهموار و تپه ای و مناطق تیره زمینهای مسطح می باشند.
وجود ارتفاعات بلند روی ماه گالیله را مجذوب خود کرده بود. بیانات دقیق وی در مورد یک چاله در ماه، باب مناقشات و مباحثات350 ساله ای را در خصوص منشاء چاله های ماه باز نمود.
ستاره شناسان دیگر در قرن17، از همه نشانه هایی که در سطح ماه رؤیت نمودند نقشه تهیه کردند. به تدریج با پیشرفت تلسکوپها جزئیات بیشتری از سطح ماه نمایان شد. در سال 1645، مهندس و ستاره شناس آلمانی مایکل فلورنت لانگرن(1)مشهور به لانگرنوس، نقشه ای را منتشر کرد که در آن برای همه نشانه های سطح ماه به ویژه چاله ها، نام نهاده شده بود. در سال1647نیز ستاره شناس لهستانی یوهانس هولیوس(2)نقشه ای تهیه کرد که مناطق رخ گرد ماه نیز شامل می شد.

تشخیص منشاء چاله ها

تا اوخر قرن 19، بیشتر ستاره شناسان معتقد بودند که چاله های سطح ماه به واسطه آتشفشانها تشکیل شده اند. تا اینکه در دهه 80همان قرن، ستاره شناس انگلیسی ریچارد پرکتور(3)به درستی اعلام کرد که چاله های ماه نتیجه برخورد اجرام جامد به سطح ماه می باشند. اما در ابتدا تعداد اندکی از دانشمندان طرح پیشنهادی وی را قبول کردند چرا که تا آن زمان همه چاله هایی که در زمین شناسایی شده بودند منشاء آتشفشانی داشتند.

مأموریتهای آپولو

از آغاز سال1959، اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده مجموعه ای از فضاپیماهای رباتیک را به منظور مطالعه جزئیات ماه به فضا فرستادند. هدف نهایی آنها رساندن انسان به ماه بود. در آخر، ایالات متحده در سال 1969با فرود موفقیت آمیز آپولو11برسطح ماه به این هدف دست یافت. این کشور شش مأموریت آپولوی دیگر را که شامل پنج فرود موفقیت آمیز بود به انجام رساند. آخرین این مأموریتها آپولو 17در دسامبر1972بود.

تحقیقات اخیر

تا سال 1994هیچ سفینه دیگری به ماه فرستاده نشد تا اینکه ایالات متحده مدارگرد کلمنتاین را به سمت ماه ارسال نمود. از ماه فوریه تا ماه مه همان سال، چهار دوربین کلمنتاین بیش از2 میلیون عکس از ماه تهیه کردند. یک دستگاه لیزر ارتفاعات و اعماق کوهستانها، چاله ها و دیگر ویژگیها را اندازه گیری نمود. سیگنالهای رادیویی که کلمنتاین به ماه می فرستاد وجود ذخایر حجیم یخ آب را نشان داد. به نظر می آید که این ذخایر در چاله های قطب جنوب باشد.
کاوشگر لونار پراسپکتور(4) آمریکا از ژانویه 1998تا ژانویه1999در مداری به دور ماه حضور داشت. این سفینه نقشه تجمع عناصر شیمیایی در ماه را تهیه کرد، به کاوش درباره میدان مغناطیسی ماه پرداخت و نشانه های محکمی برای وجود یخ درهر دو قطب به دست آورد.
سفینه اسمارت(5)، در سال2003توسط آژانس فضایی اروپا ارسال و در سال2004در مداری به دور ماه قرار گرفت. تجهیزات این سفینه برای بررسی منشاء ماه و عناصر شیمیایی آن طراحی شده بود.

پی نوشت ها :

1-Michael Florent van Langren
2-Johannes Hevelius
3-Richard A. Proctor
4-Lunar Prospector
5-SMART

منبع: - ، (1387)، شناخت فضا و منظومه شمسی ،الهام سجادی فر، تهران، [بی نا]، چاپ دوم1389.